2013 թվականին Եվրոպայի Խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատարը հանձնարարական-ուղերձ ուղղեց պտղի սեռի խտրական ընտրության հիմնախնդրին բախված մի շարք երկրների, այդ թվում՝ Հայաստանին: Հանձնարարականում, մասնավորապես, առաջարկվում էր քայլեր ձեռնարկել խնդրի իրավական կարգավորման և աբորտի իրականացման ընթացակարգերում փոփոխություններ կատարելու, այդ թվում՝ սելեկտիվ աբորտները օրենսդրորեն արգելելու ուղղությամբ։

Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոնի (ՄԶՄԿ), Եվրոպական Միության և ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի աջակցությամբ 2015թ. մշակվեց և ՀՀ առողջապահության նախարարի և ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարի համատեղ հրամանով հաստատվեց «Պտղի սեռով պայմանավորված հղիության արհեստական ընդհատումների կանխարգելման 2015-2017թթ. միջոցառումների ծրագիրը։ Ծրագրի շրջանակներում 2016 թվականին փոփոխություններ կատարվեցին «Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 10-րդ հոդվածում (Հղիության արհեստական ընդհատումը (աբորտը) և ամրագրվեցին մեխանիզմներ՝ ուղղված անցանկալի հղիությունների և մասնավորապես սելեկտիվ աբորտների կանխարգելմանը:

ՀՀ առողջապահության նախարարության նախաձեռնությամբ լրացում կատարվեց նաև Վարչական իրավախախտումների մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում, որով օրենսդրությամբ թույլատրվող հղիության արհեստական ընդհատման գործընթացում բուժաշխատողների կողմից օրենքով սահմանված պահանջների խախտման դեպքերի համար նախատեսվեց վարչական պատասխանատվություն:

Օրենսդրական փոփոխությունների ընդունումից հետո, դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով, ՀՀ կառավարությունը 2017թ.ընդունել է «Հղիության արհեստական ընդհատման կարգն ու պայմանները հաստատելու մասին» N 180-Ն որոշումը, որով փորձ է արվել հստակեցնել հղիության արհեստական ընդհատման բժշկական և սոցիալական ցուցումները, սահմանել են առանձին պահանջ-պայմաններ:

Հաջորդիվ, վերը նշված բոլոր իրավական ակտերը առողջապահության նախարարության կողմից շրջաբերական նամակով ուղարկվել են ծննդօգնության ծառայություններ մատուցող բոլոր բժշկական կազմակերպություններին և նրանց հիմնադիրներին՝ «ի կատարումն» հանձնարարականով:

2018 թվականի ընթացքում խնդրի իրավական կարգավորմանն ուղղված ՀՀ առողջապահության նախարարության նախաձեռնությունների կիրարկման վերաբերյալ առանձին դիտարկումներ և փորձագիտական գնահատականներ են հնչեցվել, այդ թվում՝ կատարողականի անբավարար արդյունավետության վերաբերյալ։ Նշվել է նաև, թե ընդհանուր ընթացակարգերի բացակայությունը գործընթացի տարամեկնաբանության և դրա առանձին բաղադրիչների՝ տարբեր բուժհաստատություններում տարբեր կերպով կազմակերպման պատճառ են դառնում։ Ավելին, մինչ այժմ հաստատված չէ նոր օրենսդրությունից բխող Հղիության արհեստական ընդհատման բժշկական քարտի միասնական ձևանմուշը, ինչը նախատեսված է ՀՀ կառավարության որոշմամբ: Առանձին հասարակական կազմակերպություններ և գործող իշխանությանը մոտ կանգնած ակտիվիստներ բազմիցս բարձրաձայնել են, թե նոր օրենսդրությունից բխող մի շարք դրույթներ և դրանց իրավական կարգավորումների անկատարությունը հղիների համար ստեղծում է դժվարություններ՝ թե՛ ծառայությունների մատչելիության և կանանց իրավունքների երաշխավորման, թե՛ կոռուպցիոն ռիսկերի տեսանկյունից: Ընդհանուր առմամբ, ակնհայտ է, որ ներկայում իրավական կարգավորման գործող համակարգը, դրա կիրարկման գործող պրակտիկան գնահատման և վերլուծության կարիք ունի։

Իրավական կարգավորման և դրա կիրարկման պրակտիկայի վերաբերյալ որոշակի գնահատականներ է պարունակում 2018 թվականի դեկտեմբերին ՄԶՄԿ հրապարակած Հայաստանի Հանրապետությունում պտղի սեռի խտրական ընտրության և սեռով պայմանավորված հղիության արհեստական ընդհատման կանխարգելմանն ուղղված պետական քաղաքականության և ծրագրերի մշտադիտարկման զեկույցը։ Այդուհանդերձ, խնդրին անհրաժեշտ է անդրադառնալ նաև առանձին հետազոտության շրջանակներում։

Մշտադիտարկման ընթացքում քաղաքականության մշակման մի շարք պատասխանատուներ նշել են, մասնավորապես, նոր օրենսդրությունից բխող հղիության արհեստական ընդհատումների միասնական կազմակերպական ընթացակարգի սահմանման, հղիության արհեստական ընդհատումների բժշկական քարտի ձևաթղթի և դրա լրացման կարգի հաստատման անհրաժեշտությունը՝ Հայաստանում պտղի սեռով պայմանավորված հղիության արհեստական ընդհատումների կանխարգելմանն ուղղված իրավական կարգավորումների բարելավման նպատակով:

Ընթացակարգի ներդրման կատարողականի և բուժաշխատողների գիտելիքների և խորհրդատվական հմտությունների բարելավումը, ինչպես նաև նրանց վարքագծային փոփոխությունները կարող են պտղի սեռի խտրական ընտրության և սելեկտիվ աբորտների կանխարգելման լրացուցիչ գործոն լինել և նպաստել ծրագրի դրական արդյունքների շարունակականության ապահովմանը:

Սույն փաստաթուղթը պատրաստվել է Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոնի կողմից՝ Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ և ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի կողմից իրականացվող «Տղաների նախապատվության և աղջիկների թերարժևորման կանխարգելմանը ուղղված գլոբալ ծրագրի» շրջանակներում: