Փոքր ձկների ժամանակը

Բնության մեջ մեծն ու փոքրը միշտ ունեն իրենց դերն ու նշանակությունը: Ժամանակն ու հանգամանքները կարող են այդ դերերն ու նշանակությունները տարբեր կերպ արժևորել: Եվ քանի որ քաղաքականությունը` իր յուրահատկություններով հանդերձ, դեռևս զարգանում է բնության օրենքներով, ապա ժամանակն ու հանգամանքները մեծերից մեկին` ԱՄՆ-ին դրել են ծանր իրավիճակում աշխարհի այս փոքրիկ անկյունում, որտեղ փոքրերը շատ են, հին են ու փորձում են նոր կանոններով խաղալ, իսկ մեծերը մեկ-երկուսն են, հին են ու որպես մեծ` իրենց իրավունք են վերապահում խաղալ իրենց իսկ կանոններով: Ամերիկյան դիվանագիտությունն իր լավագույն ժամանակները չի ապրում այստեղ. մի կողմից աճող լարվածությունը Իրանի հետ, մյուսից կողմից վատթարացող հարաբերությունները նախկին դաշնակցի` Թուրքիայի հետ ու տարբեր կողմերից «մանր-մունր» խնդիրներ, օրինակ` կովկասյան հակամարտություններ, որոնց ամբողջությունը ավելի է խաթարում առավել լուրջ խնդիրների կարգավորմանը: Ու հիմա ԱՄՆ-ը փորձում է բացել կծիկը, որն այնքան գզգզված է, որ ստիպված ես բազմաթիվ փորձեր անել, տեսնել որտեղից կարելի է գտնել իրական ծայրը: Ահա փորձերից մեկը. հասկանալ, թե ինչ են ուզում փոքրերը` Ադրբեջանը, Վրաստանը և Հայաստանը, ԱՄՆ-ի համար կարևոր մեծերից, օրինակ` Թուրքիայից: Հիմա մենք Հայաստանում պիտի խոսենք, մեզ` լսեն: Մենք պիտի ասենք, թե ինչ ենք ցանկանում մեծերից ու փոխարենն ինչ կարող ենք առաջարկել: Մեզ էլ այս անգամ լսելու է այս տարածաշրջանում ու ԱՄՆ-ում լուրջ դերակատարում ունեցողներից մեկը` հրեական համայնքը:

Ի՞նչ ենք ուզում, ի՞նչ ենք առաջարկում

Մենք կարծես հասկանում ենք թե՜ մեր խնդիրները, թե՜ մեր հնարավորությունները:

Խնդիրներ.

• Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտություն. Ադրբեջանի հետ խաթարված հարաբերություններ.
• 1915թ. Ցեղասպանություն. խաթարված հարաբերություններ Թուրքիայի հետ:

Հնարավորություններ.

• Իրանի իմացություն և փոխադարձ բարիդրացիական հարաբերություններ.
• Ռուսաստանի իմացություն և բարիդրացիական հարաբերություններ.
• Վրաստան. երկուստեք լավ իմացություն, հնագույն հարաբերություններ, որ մեկ խստագույնս զսպված են, մեկ էլ ակնհայտորեն ջերմ:

Պարզվում է, մեր ցանկություններն էլ որոշակի չեն, մասնավորապես ԱՄՆ-ից: Ի՞նչ ենք ցանկանում ԱՄՆ-ից. օգնել կարգավորել մեր խնդիրները` փոխարենն առաջարկելով օգտվել մեր ունեցած հնարավորություններից: Ըստ էության, մեր խնդիրները փոխկապակցված են. պարզվում է, օրինակ, Թուրքիայի հետ հարաբերությունների բարելավման համար ոմանք խոչընդոտ են համարում Ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը, մյուսները` ԼՂՀ հակամարտությունը: Մենք ասում ենք, «Եկեք սահմանը բացենք, հետո խոսենք խնդիրների մասին», իրենք ասում են «Չէ, սահմանի բացումը գործընթացի ավարտն է ազդարարելու, ոչ թե սկիզբը»: Մենք գրեթե հավատացած ենք, որ դրսի պատկերացումները ԼՂՀ հակամարտության մասին թերի են: Այնտեղ այս հակամարտությունն ընկալվում է որպես տարածքային, էթնիկական կամ ինքնորոշման մասին հակամարտություն: Մինչդեռ այստեղ, այդ ամենով հանդերձ, ԼՂՀ հակամարտությունը դիտարկվում է որպես երկու պետությունների ժամանակակից քաղաքական ինքնության կայացման հիմքում ընկած կարևորագույն առանցք: Թերևս հենց այս հանգամանքն էլ անասելի բարդացնում է յուրաքանչյուր լուծում, քանզի դա կարող է դիտարկվել որպես այդ ինքնության փլուզում: Այստեղ մեր ցանկությունները երկվում են: Մենք ուզում ենք ստատուս քվո, միևնույն ժամանակ ակնկալում ենք դրսի աջակցությունը` տարածաշրջանում անվտանգությունն ապահովելու համար, որը թերևս ենթադրում է նաև որոշակի լուծում:

Նույնը Թուրքիայի հետ հարաբերություններում: Այստեղ էլ մեր ցանկություններն առանձնապես աչքի չեն ընկնում հստակությամբ: Մի մասս պատրաստ ենք ամեն ինչ սկսել նոր էջից` հարաբերություններ առանց նախապայմանների, իսկ մյուսներս էլ կարծում ենք, թե կարելի է խնդրել ԱՄՆ-ին կամ Իսրայելին հանդես գալ միջնորդի դերում` օժանդակելու Թուրքայում ձևավորվող որակապես նոր քաղաքական էլիտայի հետ նոր հարաբերություններ ստեղծելու հարցում:

Ու անկախ վերոհիշյալ աջակցության հավանականությունից` հոժարակամ առաջարկում ենք մեր հնարավորություններն ԱՄՆ-ին` բարելավելու իր հարաբարություններն այս տարածաշրջանում: Քանզի այս պահին ճգնաժամային են հատկապես ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունները, մենք պատրաստ ենք այն պայթունազերծել հնարավոր ռազմական գործողություններից` փոխադարձ իմացության կամուրջն առաջարկելով: Դիվանագիտական ու քաղաքական հարաբերություններն այսօր կարող են խոչընդոտել միմյանց ճանաչելու գործընթացին, սակայն Հայաստանը պատրաստ է միջնորդել քաղաքացիական նախաձեռնություններին` տրամադրելով չեզոք ու գիտակ միջավայր:

Արդյո՞ք ճիշտ ենք գնահատում մեր դերը այս ժամանակահատվածում ու տրված հանգամանքներում

Հարցն անավարտ է: Որովհետև «այսն» ու «տրվածը» անհրաժեշտ է դիտարկել նաև տեսլականի հարթույթում: «Այսն» ու «տրվածը» փոփոխականներ են, որոնք պետք է ծառայեն ամուր, արժանավայել պետության կառուցմանը, իսկ մենք դեռևս չենք հստակեցրել մեր իսկ ցանկությունները` ելակետ ունենալով ոչ թե փոփոխականները, այլ հաստատունները: Իհարկե, պետք է գործել, սակայն միևնույն ժամանակ չպետք է հետաձգել մտքի վարժանքը. որտե՞ղ ենք տեսնում Հայաստանն ապագայում և յուրաքանչյուր քայլ, որ կատարվում է, մոտեցնելո՞ւ, թե՞ հեռացնելու է մեզ այդ ապագայից: Անհրաժեշտ է տարբեր հայկական ֆորումներում քննարկել Հայաստանի դիվանագիտական խնդիրները տեսլականի տիրույթում ու հաջորդ անգամ հանդես գալ միանշանակ ցանկություններով ու առաջարկներով:

---

Համառոտագիրը մշակվել է ՄԶՄԿ 2008թ-ի մայիսի 28-ին կայացած՝ «Հայաստանի արտաքին քաղաքականության արդի դեմքը. Հայացք ԱՄՆ-ից» վերնագրով քննարկման մասնակիցների կողմից արտահայտված կարծիքների հիման վրա: Կլոր սեղանին մասնակցում էին անկախ վերլուծաբաններ, պետական պաշտոնյաներ, միջազգային կառույցների ներկայացուցիչներ: