Անխուսափելի վաղվա պարադիգմը

«Վաղը» միշտ էլ նուրբ խորհուրդներ է հղում ներկային: Կան մարդիկ, խմբեր, հասարակություններ, որոնք տեսնում, լսում ու հասկանում են անխուսափելի վաղվա ծածուկ շշնջանքը, կան նաև այնպիսիք, որոնք գլխակորույս մխրճվում են ներկայի հորձանուտ, ստեղծում նոր գալարապտույտներ, հենց իրենք դառնում հորձանք` հայացք անգամ չնետելով ապագայի բարեկամական խորհուրդներին:

Առաջին խումբ մարդիկ, խմբերը, իշխանությունները, ընդդիմությունները, հասարակությունները, որպես արդյունք, գործում են առավելապաշտություններից անդին սեգմենտներում, աշխատում են խուսափել անդառնալիության գծերից, հենվում են ինստիտուցիոնալ հիշողությունների վրա և դառնում «ապագան անցյալ գումարած ավելացված արժեքն է» հավատամքով ներկայի լավ կամ վատ ճարտարապետներ: 

Գնաճը, ...., աշխարհի ամենամեծ գողն է. այն թալանում է այրիներին, որբերին, պարտատերերին, թոշակառուներին, ֆիքսված եկամուտ ստացողներին։ Այն ավելի շատ հարստություն է շորթում, քան բոլոր գողերը, խաբեբաները և ավարառուները միասին։

Դոն Փաարլբերգ, «Գնաճի պատմություն»

Գնաճը թշնամի է

Գնաճի մասին պատկերացումները փոփոխվում են ժամանակի ընթացքում։ Տարիներառաջ տնտեսագետների մոտ կար դիսկուրս, թե գնաճը սոցիալական վնասարարկողմից բացի ունի նաև արտադրության և տնտեսական աճի խթանման կողմ, հետևաբար երբեմն կարելի է թույլ տալ գնաճի ավելի բարձր մակարդակ՝ տնտեսականզարգացման խնդիրներ լուծելու համար։ Ժամանակը սակայն, ինչպես միշտ, ամեն ինչիր տեղը դրեց և կրկնվող ֆինանսատնտեսական ճգնաժամերը, սոցիալ-տնտեսականկատակլիզմներն ու առաջ գնացող տեսական միտքը հանգեցրին մեկ միասնականդիրքորոշման` գնաճը թշնամի է։ Այսօր արդեն շատերն են ընդունել, որ բարձր գնաճինպատակադրման մասին մտայնություններն իրականում սին են, վտանգավոր ու որևէլավ տեղ չտանող։

Երբ հարևան Ադրբեջանում իշխանությունը Ալիև հորից անցավ որդուն, Իլհամ Ալիևը հրապարակայնորեն խոսեց լրացուցիչ ժամանակի անհրաժեշտության մասին, ապա դադար վերցրեց Արցախյան հակամարտության շուրջ բանակցություններում։ Ալիև որդուն ժամանակ էր անհրաժեշտ, իշխանությունը կոնսոլիդացնելու, բանակցությունների էությունն ըմբռնելու, դրանք իմաստավորելու, իր դիրքերն ամրապնդելու համար։ Ժամանակը ցույց տվեց, որ Ալիևն այդ ամենն օգտագործեց դիրքերը կոշտացնելու, զինվելու, պատերազմելու, քաղաքացիական հասարակությունն Ադրբեջանում հիմնահատակ խորտակելու և դիկտատուրա հաստատելու համար։

Ժամանակը կարևոր ռեսուրս է, այն կարելի է «արագացնել» կամ «դանդաղեցնել»։ Հետհեղափոխական Հայաստանը նույնպես պետք է կարողանա ժամանակը ճիշտ կառավարել։ Ցանկացած իշխանափոխությունից, առավել ևս հեղափոխությունից հետո, իշխանությունը կոնսոլիդացնելու համար ժամանակ է անհրաժեշտ։

Ֆինանսական գրագիտության բարձրացումը երկարաժամկետ ու կարևոր խնդիր է։ Սակայն բնակչության մասին խոսելուց առաջ պարզ հարց է առաջանում, իսկ ինչպիսի՞ն է ֆինանսական գրագիտությունը հենց պետական համակարգում, կա՞ նման հետազոտություն։ Ոչ միայն ֆինանսաբանկային համակարգի մասնագետներն ու տնտեսագետները պետք է ունենան ֆինանսական գրագիտություն, այլև բոլորը, առաջին հերթին կառավարության անդամներն ու ԱԺ պատգամավորները, մարդիկ, որոնք բնակչության «ականջներն» ու «լեզուներն են»։ Մարդիկ, որոնք որոշումներ կայացնելիս չեն կրկնի Հայաստանի տնտեսական հրաշքի այն սխալը, որի պտուղները մինչև այսօր հիշում ենք ու զգում։

Միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ վաղ մանկության շրջանում երեխայի խնամքի և զարգացման ծառայությունների ոլորտում ներդրումները կենսական նշանակություն ունեն աշխատաշուկայում կանանց մասնակցությունն ապահովելու, աշխատանքն ու անձնական կյանքը հավասարակշռելու համար հնարավորությունների շրջանակն ընդլայնելու, ինչպես նաև գենդերային հավասարությանը նպաստելու առումով: 2014-2017թթ. Եվրոպական միությունում ՎՄՇԽԿ քաղաքականությունների զարգացման, աշխատուժում կանանց մասնակցության և գենդերային ճեղքվածքների վրա դրանց ազդեցության վերլուծությունը փաստում է, որ ԵՄ անդամ երկրները (ընդ որում, որոշները ավելի մեծ հաջողությամբ, քան մյուսները) զգալի ջանքեր են գործադրում երեխաների ներգրավվածությունը ՎՄՇԽԿ-ում ընդլայնելու համար, և դրանց արդյունքում երկրների մեծ մասին հաջողվել է շարունակաբար մեծացնել ՎՄՇԽԿ ծառայությունների մատուցման շրջանակը: Հայաստանում ՎՄՇԽԿ արդյունավետ քաղաքականության իրականացումը թույլ կտա ոչ միայն նպաստել աշխատաշուկայում կանանց մասնակցության աճին, այլև միևնույն ժամանակ կանխարգելել սեռի հատկանիշով երեխայի խտրական ընտրությունը՝ կանանց համար ապահովելով ընտրության ավելի լայն շրջանակ և տնտեսական հզորացման ավելի լայն հնարավորություններ: Ինչպես ցույց են տալիս հետազոտությունների արդյունքները, այս առումով թերևս առանցքային նշանակություն ունեն ՎՄՇԽԿ և աշխատաշուկայում կանանց մասնակցության աճին միտված քաղաքականությունները: Այսպիսով, Հայաստանը պետք է բազմապատկի իր ջանքերը ՎՄՇԽԿ ապահովելուն միտված ընդգրկուն և արդյունավետ քաղաքականություններ ձևավորելու, իրականացնելու և դրանք մշտադիտարկելու ուղղություններով: