Հայաստանի Հանրապետությունը փախստականների խնդրին սկսել է առերեսվել դեռևս 20-րդ դարի վերջին։ 1988 թվականին Խորհրդային Հայաստանը ստիպված էր ընդունել լայնածավալ միգրացիոն հոսքեր Սումգայիթից, Կիրովաբադից, Բաքվից և Ադրբեջանի ԽՍՀ-ի այլ բնակավայրերից՝ էթնիկ զտումների և ազգությամբ հայ քաղաքացիների զանգվածային ջարդերի, Արցախի Հանրապետության և հարակից տարածքներում պատերազմական գործողությունների հետևանքով: Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտուց տեղահանվածների հարցերով զբաղվելուն զուգահեռ Հայաստանի իշխանությունները, ստիպված էր նաև ելքեր փնտրել իր բնակչության գրեթե 1/6-րդի չափով Ադրբեջանի ԽՍՀ-ից տեղահանվածների կեցության նվազագույն պայմաններն ապահովելու համար։ Հաշվի առնելով, որ Հայաստանից Ադրբեջան արտագաղթած անձանց քանակը անհամեմատ փոքր էր Ադրբեջանից Հայաստան ներգաղթածների թվից՝ օբյեկտիվորեն ներգաղթյալների տեղավորման խնդիրն ավելի սուր դրսևորում ունեցավ և, ի վերջո, հանգեցրեց նրանց մի մասի արտագաղթին սոցիալ-տնտեսապես զարգացած, համեմատաբար կայուն տնտեսություն ունեցող երկրներ։

Համավարակի առողջապահական և տնտեսական ասպեկտների միջև ակնհայտորեն կա երկվություն։ Կառավարության քայլերն ու հանրությանն ուղղվող ուղերձներն էլ, ըստ այդմ, կարող են երկակի լինել։ Սկզբնական շրջանում ուղերձը հստակ էր. «Միասին հաղթահարում ենք կորոնովիրուսը, հետո անցնում տնտեսությունը հետ բերելուն»։ Կարանտինը Հայաստանում ցանկալի արդյունք չտվեց։ Առանց լուծելու առաջին խնդիրը, հիմա անցել ենք տնտեսական հետևանքների մեղմման առաջնահերթությանը։ Ներկա պահին հստակ ուղերձ էլ չկա, ու, ըստ էության, տնտեսության և առողջապահության միջև առկա դիլեման լուծելու պարտականությունը դրված է յուրաքանչյուր անձի ուսերին։ Մինչդեռ նման ընտրությունը շարքային քաղաքացու համար խիստ ծանր կարող է լինել, ինչի արդյունքում վերջինս կարող է լիովին կամ մասնակիորեն արհամարհել խնդիրներից մեկը։ Ներկա փուլում արհամարհվում է կորոնավիրուսը՝ իր պոտենցիալ վտանգներով, ապագայում՝ համավարակի ավելի մեծ չափերով տարածման դեպքում, մարդիկ կսկսեն արհամարհել տնտեսությունը։ Այս առումով երկու ոլորտներում էլ անհաջողություն գրանցելու մեծ ռիսկի առաջ ենք կանգնած։

Կորոնավիրուսային համավարակն անմիջապես «մերկացրեց» մեր հանրակրթությունը, և պարզվեց, որ այն այնքան էլ տգեղ չէր, որքան կարծում էինք։ 2020թ. մարտի 16-ին արտակարգ դրություն հայտարարելուց մեկ շաբաթ անց Հայաստանի 1360 հանրակրթական դպրոցների գրեթե 80% դարձավ «վիրտուալ»՝ կրթությունը կազմակերպելով հեռավար, տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) ընձեռած հնարավորությունների կիրառմամբ։ Կառավարությունն արտակարդ դրության պայմաններում հնարավորինս արագ և սեղմ ժամկետներում կարողացավ համակարգել ոլորտում առկա ՏՀՏ և կրթական ռեսուրսները, լրացուցիչ նոր ռեսուրսներ առաջարկել, բացահայտել կրթության գործընթացում հեռավար մասնակցություն ապահովելու համար անհրաժեշտ տեխնիկական ռեսուրսների բացը։

Քաղաքականության սույն համառոտագրի այս հատվածում պետք է լիներ քննության առնված սցենարների պարագայում նոր կորոնավիրուսի տարածման առողջապահական և տնտեսական հետևանքների սպեկտրի հակիրճ ներկայացումը Հայաստանի համար, որպեսզի ըստ դրա տրվեր հետագա առաջարկների շարադրանքը։ Բայց դա մենք չենք անի, քանի որ ավելի ակնառու խուճապի տարածում պարզապես չի լինում։ Այս փաստաթուղթն ընթերցող քաղաքականություն մշակողներին պարզապես վստահեցում ենք, որ այլ հավասար պայմաններում հնարավոր զարգացումները, մեղմ ասած, լավը չեն, և արագ ու մտածված քայլեր են պետք հենց հիմա։

Կուտակվող կենսաթոշակային միջոցները փոքր երկրի համար կարող են հսկայական թվալ։ Փոքր երկրների կյանքում ֆինանսատնտեսական կատակլիզմները պարբերական իրողություններ են։ Դրանց հետ պարբերաբար «կռվի բռնվող» օրվա իշխանությունները միշտ էլ կարող են ունենալ գայթակղություն' քանդելու տարիներով ստեղծածը՝ տվյալ պահի հրդեհը մարելու մտայնությամբ։ Հասկանալի մտայնություն է սա՝ շատ նման ամեն ցուրտ ձմռանը տաքանալու համար բակի արագ աճող խնձորենին կտրելու մտքին։ Իսկ իրականում կուտակվող կենսաթոշակային միջոցները կատակլիզմների հետ կռիվ տվող իշխանությունների բարեկամն ու սատարողն են և, բնականոն աճի հունի մեջ, ամեն հաջորդ կատակլիզմի ժամանակ ավելի առնական ձեռք կարող են մեկնել։ Միայն թե աճի ու բերքատվության տասնամյակների ընթացքում ձմեռը տաս րոպե տաքանալու մոլուցքը չհաղթի խուճապի մեջ հայտնված որևէ իշխանության։