Մա­նե Թո­րոս­յան

2019թ. հոկ­տեմ­բե­րի 10-ին ՀՀ կա­ռա­վա­րութ­յունն ըն­դու­նեց «Ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան դեպ­քե­րի կենտ­րո­նաց­ված հաշ­վառ­ման կար­գը սահ­մա­նե­լու մա­սին» N 1381-Ն ո­րո­շու­մը, ո­րը հիմք է դնում ՀՀ աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րութ­յան կող­մից ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան դեպ­քե­րի վե­րա­բեր­յալ վար­չա­կան տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման հա­մա­կար­գին։ Ներդր­վող հա­մա­կար­գը, փաս­տո­րեն, փորձ է ա­նում լու­ծել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դրսևո­րում­նե­րի և դրանց հաս­ցեագր­մանն ուղղ­ված ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի մա­սին պատ­շաճ, ար­դիա­կան և վս­տա­հե­լի տե­ղե­կատ­վութ­յուն ու­նե­նա­լու խնդի­րը, ինչն էլ արդ­յու­նա­վետ և գի­տե­լի­քի վրա հիմն­ված հան­րա­յին քա­ղա­քա­կա­նութ­յան մշակ­ման կար­ևո­րա­գույն նա­խա­պայ­ման է:

Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին հա­մա­պար­փակ տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագ­րու­մը, սա­կայն, են­թադ­րում է մե­ծա­ծա­վալ ջան­քեր՝ գոր­ծու­նեութ­յան տար­բեր ո­լորտ­ներ ներ­կա­յաց­նող մար­մին­նե­րի միջև արդ­յու­նա­վետ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն և կոոր­դի­նա­ցիա, վեր­ջին­նե­րիս կող­մից միաս­նա­կան մո­տե­ցում­նե­րի կի­րա­ռում, վե­րա­պատ­րաստ­ված մաս­նա­գետ­նե­րի, անհ­րա­ժեշտ գոր­ծիք­նե­րի ու մե­խա­նիզմ­նե­րի առ­կա­յութ­յուն: Ուս­տի, հա­մա­կար­գը գոր­ծար­կե­լուց և վար­չա­րա­րա­կան նշա­նա­կա­լի բեռ ստանձ­նե­լուց ա­ռաջ կար­ևոր է հաս­կա­նալ՝ արդ­յոք գտել ենք լա­վա­գույն լու­ծում­նե­րը, արդ­յոք հաշ­վի ենք ա­ռել պո­տեն­ցիալ խո­չըն­դոտ­ներն ու դրանց հաղ­թա­հար­ման տար­բե­րակ­նե­րը, և վեր­ջա­պես՝ արդ­յոք ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան բազ­մաո­լոր­տա­յին ար­ձա­գանք­ման հա­մա­կար­գը բա­վա­կա­նին կա­յա­ցած է տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման գոր­ծա­ռույթ­նե­րը պատ­շաճ կեր­պով ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար, թե ոչ:

Ի՞նչ կարող ենք սովորել միջազգային փորձից

Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման մի­ջազ­գա­յին փոր­ձի արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը հիմ­նա­կա­նում քննարկ­վում է առ­կա պրակ­տի­կա­նե­րի՝ Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի պա­հանջ­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խա­նե­լու տե­սանկ­յու­նից, և, այս ա­ռու­մով, ա­ռա­վել ու­սում­նա­սիր­ված է Եվ­րո­պա­յի խորհր­դի ան­դամ երկր­նե­րի փոր­ձը:

Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիան մաս­նա­կից պե­տութ­յուն­նե­րի հա­մար սահ­մա­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման պար­տա­վո­րութ­յուն եր­կու ե­ղա­նա­կով՝ վար­չա­կան տվյալ­նե­րի հա­վա­քագ­րում և սո­ցիո­լո­գիա­կան հար­ցում­նե­րի ի­րա­կա­նա­ցում, միա­ժա­մա­նակ նշե­լով՝ հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­մա­նը ա­ջակ­ցե­լու պար­տա­վո­րութ­յու­նը: Ընդ ո­րում, հե­տա­զո­տա­կան նշված մե­թոդ­նե­րից յու­րա­քանչ­յուրն ու­նի իր սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րը: Վար­չա­կան տվյալ­նե­րի հա­վա­քագ­րումն ու ու­սում­նա­սի­րութ­յու­նը կա­րող է օգ­տա­կար լի­նել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան զո­հե­րին մա­տուց­վող ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի խնդիր­ներն ու հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րը հաս­կա­նա­լու և ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի ո­րա­կը բարձ­րաց­նե­լու տե­սանկ­յու­նից, սա­կայն չի կա­րող կի­րառ­վել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան խոր­քա­յին պատ­ճառ­ներն ու հա­սա­րա­կութ­յան շրջա­նում տա­րած­վա­ծութ­յան ի­րա­կան մա­կար­դա­կը հաս­կա­նա­լու հա­մար: Այդ նպա­տա­կով օգ­տա­կար են բնակ­չութ­յանն ընդգր­կող սո­ցիո­լո­գիա­կան հար­ցում­ներն ու ո­րա­կա­կան հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րը:

Հատ­կան­շա­կան է, որ առ­կա հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րում հա­տուկ կեր­պով շեշ­տադր­վում են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը վե­րա­բե­րող վար­չա­կան տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման խո­չըն­դոտ­ներն ու սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րը և մատ­նանշ­վում մի­ջազ­գա­յին հար­թա­կում որ­ևէ երկ­րի կող­մից գրան­ցած «լա­վա­գույն փոր­ձի» բա­ցա­կա­յութ­յու­նը: Հետ­ևա­բար, մի­ջազ­գա­յին փոր­ձը այս պա­րա­գա­յում չի ա­ռա­ջար­կում պատ­րաս­տի լու­ծում­ներ և­ ու­նի­վեր­սալ մո­դել­ներ, սա­կայն կա­րող է օգ­տա­կար լի­նել ո­րո­շա­կի դա­սեր քա­ղե­լու, Հա­յաս­տա­նում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի կենտ­րո­նաց­ված հաշ­վառ­ման պո­տեն­ցիալ խո­չըն­դոտ­նե­րը հաս­կա­նա­լու և հ­նա­րա­վոր լու­ծում­ներ ուր­վագ­ծե­լու ի­մաս­տով:

Ստամբուլյան կոնվենցիան և ընտանեկան բռնության մասին վարչական տվյալների հավաքագրման ստանդարտները

• բռնա­րա­րի և զո­հի սե­ռը, տա­րի­քը,
• բռնութ­յան տե­սա­կը,
• բռնա­րա­րի և զո­հի հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի բնույ­թը,
• բռնութ­յան վայ­րը,
• այլ տվյալ­ներ, որ մաս­նա­կից պե­տութ­յուն­նե­րը կա­րող են կար­ևո­րել՝ ինչ­պես օ­րի­նակ հաշ­ման­դա­մութ­յու­նը:
• են­թադր­յալ բռնա­րա­րի մե­ղա­վո­րութ­յու­նը ճա­նա­չե­լու դեպ­քե­րը, այդ թվում՝ կի­րառ­ված պաշտ­պա­նա­կան մի­ջոց­նե­րը:

Հատ­կան­շա­կան է, որ ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան դեպ­քե­րի կենտ­րո­նաց­ված հաշ­վառ­ման կար­գի հա­վել­վա­ծում տեղ գտած ձևաթղ­թե­րը նե­րա­ռում են պա­հանջ­ված ողջ տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը և­ են­թադ­րում հա­վել­յալ տե­ղե­կութ­յուն­նե­րի առ­կա­յութ­յուն, ինչ­պի­սիք են, օ­րի­նակ, բռնա­րա­րի և զո­հի աշ­խա­տան­քա­յին գոր­ծու­նեութ­յունն ու կրթութ­յու­նը, հո­գե­կան հի­վան­դութ­յան առ­կա­յութ­յու­նը/ախ­տո­րո­շու­մը, հաշ­ման­դա­մութ­յուն ու­նե­ցող ան­ձի կար­գա­վի­ճա­կի առ­կա­յութ­յու­նը, ըն­տա­նի­քում առ­կա ե­րե­խա­նե­րի թիվն ու տա­րի­քը, բռնութ­յու­նը հայտ­նա­բե­րող (ուղ­ղոր­դող) կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը/ ֆի­զի­կա­կան ան­ձը և­ ա­պաս­տա­րան ուղ­ղոր­դե­լու դեպ­քե­րը:

Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի 10-րդ հոդ­վածն էլ սահ­մա­նում է տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման գոր­ծըն­թա­ցի հա­մա­կարգ­ման հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու մարմ­նին՝ նշե­լով. «­Մաս­նա­կից պե­տութ­յուն­նե­րը պետք է մեկ կամ մե­կից ա­վե­լի մար­մին­նե­րի լիա­զո­րեն սույն Կոն­վեն­ցիա­յի ա­ռար­կա հան­դի­սա­ցող բռնութ­յան բո­լոր ձևե­րի կան­խար­գել­ման և դ­րանց դեմ պայ­քա­րի հա­մար մշակ­ված քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն­նե­րի և մի­ջոց­նե­րի հա­մա­կար­գու­մը, ի­րա­կա­նա­ցու­մը, դի­տար­կումն ու գնա­հա­տու­մը կա­տա­րե­լու հա­մար։ Այս մար­մին­նե­րի կող­մից հա­մա­կարգ­վում է 11-րդ հոդ­վա­ծում նշված տվյալ­նե­րի հա­վա­քու­մը, ու­սում­նա­սի­րութ­յու­նը և տա­րա­ծու­մը»։

Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիան որ­ևէ կերպ չի սահ­մա­նա­փա­կում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի մա­սին տե­ղե­կատ­վութ­յուն տրա­մադ­րե­լու հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու դե­րա­կա­տար­նե­րի շրջա­նա­կը: Այս ա­ռու­մով, կոն­վեն­ցիա­յի բա­ցատ­րա­կան զե­կույ­ցում միայն ընդ­հա­նուր պատ­կե­րա­ցում է տրվում դե­րա­կա­տար­նե­րի հնա­րա­վոր շրջա­նա­կի մա­սին՝ նշե­լով, որ վի­ճա­կագ­րա­կան տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը կա­րող է նե­րա­ռել օ­րեն­քի կի­րար­կումն ա­պա­հո­վող մար­մին­նե­րից, ա­ռող­ջա­պա­հութ­յուն ի­րա­կա­նաց­նող և սո­ցիա­լա­կան ա­ջակ­ցութ­յան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րից, ՔՀԿ-նե­րից և դա­տա­կան իշ­խա­նութ­յան մար­մին­նե­րից (public prosecutors) հա­վա­քագր­ված վար­չա­կան տվյալ­ներ:

Հա­յաս­տա­նում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի կենտ­րո­նաց­ված հաշ­վառ­ման մո­դե­լի հա­մա­ձայն՝ կենտ­րո­նաց­ված հաշ­վա­ռումն ի­րա­կա­նաց­վե­լու է ՀՀ Աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րութ­յան կող­մից՝ ՀՀ ոս­տի­կա­նութ­յան, ՀՀ քննչա­կան կո­մի­տեի, ՀՀ հա­տուկ քննչա­կան ծա­ռա­յութ­յան, ՀՀ դա­տա­խա­զութ­յան, ՀՀ դա­տա­կան դե­պար­տա­մեն­տի, ինչ­պես նաև օ­րեն­քով սահ­ման­ված ա­ջակ­ցութ­յան կենտ­րոն­նե­րի, խնա­մա­կա­լութ­յան և հո­գա­բար­ձութ­յան մար­մին­նե­րի, ՀՀ ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան նա­խա­րա­րութ­յան, ՀՀ կրթութ­յան, գի­տութ­յան, մշա­կույ­թի և ս­պոր­տի նա­խա­րա­րութ­յան կող­մից տրա­մադր­ված, սահ­ման­ված ձևաթղ­թե­րում լրաց­ված տվյալ­նե­րի հի­ման վրա (­Կետ 4):

Մի­ջազ­գա­յին փորձ: Ս­տան­դարտ­ներ vs ի­րա­կա­նութ­յուն

ԵՄ և ԵԽ ան­դամ երկր­նե­րի պրակ­տի­կա­նե­րի ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րը ցույց են տա­լիս, որ ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան դեպ­քե­րի հաշ­վառ­ման ա­ռա­վել կա­նո­նա­կարգ­ված և գոր­ծուն մե­խա­նիզմ­ներ ու­նեն օ­րեն­քի կի­րար­կումն ա­պա­հո­վող մար­մին­նե­րը, մաս­նա­վո­րա­պես՝ ոս­տի­կա­նութ­յու­նը: Դեպ­քե­րի մե­ծա­մաս­նութ­յու­նում հա­վա­քագր­ված տե ղե­կատ­վութ­յան մեջ հնա­րա­վոր է տա­րան­ջա­տել կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րը: Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ԵՄ ան­դամ երկր­նե­րի մեծ մա­սում դա են­թադ­րում է տե­ղե­կատ­վութ­յուն բռնութ­յան ֆի­զի­կա­կան և սե­ռա­կան դրսևո­րում­նե­րի մա­սին, մինչ­դեռ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան հո­գե­բա­նա­կան և տն­տե­սա­կան ձևե­րը չեն գրանց­վում: Միայն 13 երկր­ներ են տրա­մադ­րում ա­ռան­ձին տե­ղե­կատ­վութ­յուն հո­գե­բա­նա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ, և միայն եր­կու­սում է հնա­րա­վոր տա­րան­ջա­տել տնտե­սա­կան բռնութ­յան մա­սին տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը:

Դա­տա­րան­նե­րի և դա­տա­խա­զութ­յան կող­մից ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին հա­մա­պար­փակ տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման դեպ­քե­րը ա­վե­լի քիչ են քան ոս­տի­կա­նութ­յան պա­րա­գա­յում: Դ­րա հիմ­նա­կան պատ­ճառն այն է, որ հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րը դա­սա­կարգ­վում են ըստ քրեա­կան օ­րենսդ­րութ­յան, և­ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քերն ու դրա ա­ռան­ձին տե­սակ­նե­րը չեն ա­ռանձ­նաց­վում, ե­թե դրանք սահ­ման­ված չեն որ­պես հան­ցա­գոր­ծութ­յուն: Բա­ցի այդ, դա­տա­կան մար­մին­նե­րը ո­րոշ դեպ­քե­րում գրան­ցում են տե­ղե­կատ­վութ­յուն մե­ղադր­յա­լի և կա­յա­ցած վճռի մա­սին՝ չնե­րա­ռե­լով տե­ղե­կութ­յուն հան­ցա­գոր­ծութ­յան զո­հե­րի, բռնա­րա­րի և զո­հե­րի հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի մա­սին: Ն­ման պա­րա­գա­յում հնա­րա­վոր չէ առ­կա տվյալ­նե­րի հա­մադր­մամբ վեր­հա­նել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րը:

Բժշ­կա­կան հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի կող­մից ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման խնդիր­նե­րը բազ­մաբ­նույթ են: Թերևս, այդ պատ­ճա­ռով ԵՄ ան­դամ երկր­նե­րից միայն 9-ն­ են ա­ռող­ջա­պա­հա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­ներ մա­տու­ցող հաս­տա­տութ­յուն­նե­րից ազ­գա­յին մա­կար­դա­կում հա­վա­քագ­րում տե­ղե­կատ­վութ­յուն ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի մա­սին: Ա­վե­լին, դրանց մի մա­սը վե­րա­բե­րում է բա­ցա­ռա­պես սե­ռա­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րին:

Առ­կա խնդիր­նե­րի մա­սին խո­սե­լիս կա­րե­լի է ա­ռանձ­նաց­նել բու­ժանձ­նա­կազ­մի՝ իր պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի շրջա­նա­կի մա­սին ու­նե­ցած պատ­կե­րա­ցում­նե­րը, ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան զո­հին նույ­նա­կա­նաց­նե­լու բու­ժաշ­խա­տող­նե­րի ոչ բա­վա­րար կա­րո­ղութ­յուն­նե­րը, մաս­նա­գի­տա­կան է­թի­կա­յի կա­նոն­ներն ու փո­խա­դարձ վստա­հութ­յան մթնո­լոր­տը պահ­պա­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը:

Ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան հա­մաշ­խար­հա­յին կազ­մա­կեր­պութ­յան կող­մից մշակ­վել և հաս­տատ­վել է Հի­վան­դութ­յուն­նե­րի մի­ջազ­գա­յին դա­սա­կար­գու­մը, ո­րը կա­րող է օգ­տա­գործ­վել նաև գործ­նա­կան կոնկ­րետ նպա­տակ­նե­րի, մաս­նա­վո­րա­պես գեն­դե­րա­յին հիմ­քով բռնութ­յան (օր.՝ սե­ռա­կան, ֆի­զի­կա­կան և հո­գե­բա­նա­կան բռնութ­յուն) դրսևո­րում­նե­րի հայտ­նա­բեր­ման հա­մար: Տե­սա­կա­նո­րեն, Հի­վան­դութ­յուն­նե­րի մի­ջազ­գա­յին դա­սա­կարգ­ման վեր­ջին վե­րա­նա­յու­մը (ՀՄԴ-10) հնա­րա­վո­րութ­յուն է տա­լիս տե­ղե­կատ­վութ­յուն հա­վա­քագ­րել այն կա­նանց մա­սին, ով­քեր բուժ­հաս­տա­տութ­յուն են դի­մել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան հետ­ևան­քով պատ­ճառ­ված վնաս­վածք­նե­րի պատ­ճա­ռով: Պ­րակ­տի­կա­յում, սա­կայն, այս գոր­ծի­քը կի­րա­ռու­մը մաս­նա­գի­տա­կան բարձր պատ­րաստ­վա­ծութ­յուն է են­թադ­րում, քա­նի որ ընտ­րութ­յան հա­մար ա­ռա­ջար­կում է հի­վան­դութ­յուն­նե­րի ա­ռա­վել քան 10.000 ծած­կագ­րեր:

Ինչ վե­րա­բե­րում է սո­ցիա­լա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րին, վեր­ջին­ներս աչ­քի են ընկ­նում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան ա­ռա­վել լայն ըն­կալ­ման հի­ման վրա ծա­վալ­վող գոր­ծու­նեութ­յամբ: Ընդ ո­րում, ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան սահ­մա­նու­մը կա­րող է փո­փո­խութ­յան են­թարկ­վել՝ ըստ կոնկ­րետ ծա­ռա­յութ­յան գոր­ծու­նեութ­յան նպա­տա­կի և թի­րախ խմբի: Այս ա­ռու­մով, ներ­դաշ­նա­կեց­ված հա­մե­մա­տե­լի տվյալ­նե­րի հա­վա­քագ­րու­մը սո­ցիա­լա­կան ա­ջակ­ցութ­յան տա­րաբ­նույթ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րից կա­րող է խնդրա­հա­րույց լի­նել: Կար­ևոր է նշել, որ ԵԽ ան­դամ երկր­նե­րում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան խնդի­րը հաս­ցեագ­րող սո­ցիա­լա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րից ա­ռա­վել արդ­յու­նա­վետ և կա­նո­նա­կարգ­ված կեր­պով տե­ղե­կատ­վութ­յուն են հա­վա­քագ­րում կա­նանց ա­պաս­տա­րան­ներն ու թեժ գծե­րը:

Այս­պի­սով, ինչ­պե՞ս հա­վա­քագ­րել անհ­րա­ժեշտ տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը

«Ինչ­պե՞ս» հար­ցի պա­տաս­խա­նը անհ­րա­ժեշտ է հնա­րա­վո­րինս լայն դի­տար­կել՝ կենտ­րո­նա­նա­լով ոչ միայն տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման կոնկ­րետ մե­խա­նիզմ­նե­րի և­ ե­ղա­նակ­նե­րի ընտ­րութ­յան, այլև առ­կա գոր­ծիք­նե­րը կի­րա­ռութ­յան մեջ դնող հա­մա­կար­գի կա­յաց­ման խնդիր­նե­րի վրա:

Ներ­կա­յումս, կար­գով հաս­տատ­ված է տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը թղթա­յին տար­բե­րա­կով, փակ ծրա­րով լիա­զոր մարմ­նին տրա­մադ­րե­լու տար­բե­րա­կը, ընդ ո­րում յու­րա­քանչ­յուր մար­մին պար­տա­վոր­վում է ա­ռան­ձին հար­ցա­թերթ լրաց­նել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քի հետ աշ­խա­տե­լու պա­րա­գա­յում: Մինչ­դեռ, վար­չա­րա­րութ­յան արդ­յու­նա­վետ մե­խա­նիզմ­նե­րի ընտ­րութ­յունն ու կի­րա­ռու­մը մե­ծա­պես կար­ևոր է տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման և վեր­լու­ծութ­յան գոր­ծըն­թա­ցը դյու­րին դարձ­նե­լու և վար­չա­կան գոր­ծա­ռույթ­ներ ի­րա­կա­նաց­նող մար­մին­նե­րի վրա լրա­ցու­ցիչ «ծանր» բեռ չդնե­լու ա­ռու­մով:

Այս ուղ­ղութ­յամբ մի­ջազ­գա­յին փոր­ձը տար­բեր լու­ծում­ներ է ա­ռա­ջար­կում: Ո­րոշ դեպ­քե­րում ար­դա­րա­դա­տութ­յան ո­լոր­տի մար­մին­նե­րը, օ­րի­նակ, ա­ռան­ձին փաս­տաթղ­թաշր­ջա­նա­ռութ­յուն չեն ի­րա­կա­նաց­նում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քը քննե­լիս, այլ «ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն» գրութ­յամբ պի­տա­կում են (անգլ.՝ flagging) հա­մա­պա­տաս­խան թղթա­պա­նա­կը: Խիստ օգ­տա­կար կա­րող է լի­նել նաև տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման և վեր­լու­ծութ­յան է­լեկտ­րո­նա­յին տար­բե­րա­կի կի­րա­ռու­մը, ին­չը հա­մա­պա­տաս­խան կո­դա­վոր­ման առ­կա­յութ­յան դեպ­քում հնա­րա­վո­րութ­յուն կտա խու­սա­փել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քի կրկնոր­դութ­յու­նից և բարձ­րաց­նել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան ար­ձա­գանք­ման օ­պե­րա­տի­վութ­յու­նը:

Տվ­յալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման գոր­ծըն­թա­ցում անհ­րա­ժեշտ է հան­գա­մա­նո­րեն մշա­կել և ներդ­նել նաև անձ­նա­կան տվյալ­նե­րի գաղտ­նիութ­յունն ա­պա­հո­վող գոր­ծուն մե­խա­նիզմ­ներ: Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յով սահ­մա­նում է պե­տութ­յան պար­տա­վո­րութ­յու­նը ա­ջակ­ցե­լու «ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան պատ­ճառ­նե­րի և հետ­ևանք­նե­րի, դրսևո­րում­նե­րի և դա­տա­պար­տում­նե­րի տո­կո­սա­յին հա­րա­բե­րակ­ցութ­յան, ինչ­պես նաև մի­ջամ­տութ­յան առ­կա փոր­ձե­րի արդ­յու­նա­վե­տութ­յան վե­րա­բեր­յալ հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­մա­նը» և հա­վա­քագր­ված տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը հա­սա­նե­լի դարձ­նե­լու հան­րութ­յա­նը: Ուս­տի, պետք է հստակ լի­նեն լիա­զոր մարմ­նի կող­մից հա­վա­քագր­ված տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը ագ­րե­գաց­նե­լու և նույ­նա­ցու­ցիչ­ներ չպա­րու­նա­կող, ագ­րե­գաց­ված տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը հե­տա­զո­տա­կան հա­մայն­քին ու հան­րութ­յա­նը հա­սա­նե­լի դարձ­նե­լու գոր­ծիք­ներն ու մե­խա­նիզմ­նե­րը:

Հա­մա­կար­գի կա­յաց­ման և­ անհ­րա­ժեշտ տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը հա­վա­քագ­րե­լու ու­նա­կութ­յան վրա ազ­դում են մի շարք հիմ­նա­կան գոր­ծոն­ներ՝ տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու մար­մին­նե­րի ընտ­րութ­յու­նը, վեր­ջին­նե­րիս գոր­ծու­նեութ­յան շրջա­նակն ու ինս­տի­տու­ցիո­նալ կա­րո­ղութ­յուն­նե­րի մա­կար­դա­կը: Անդ­րա­դառ­նանք այս գոր­ծոն­նե­րին ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին.

Դե­րա­կա­տար­նե­րի ներգ­րավ­վա­ծութ­յուն

Հա­յաս­տա­նում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի կենտ­րո­նաց­ված հաշ­վառ­ման մո­դե­լը են­թադ­րում է տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագ­րում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րի բո­լոր հիմ­նա­կան ո­լորտ­նե­րը ներ­կա­յաց­նող կա­ռույց­նե­րի կող­մից, սա­կայն սո­ցիա­լա­կան ո­լոր­տի դե­րա­կա­տար­նե­րից տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման պա­տաս­խա­նատ­վութ­յուն դնում է միայն ա­ջակ­ցութ­յան կենտ­րոն­նե­րի և խ­նա­մա­կա­լութ­յան ու հո­գա­բար­ձութ­յան մար­մին­նե­րի վրա: Մինչ­դեռ մի­ջազ­գա­յին պրակ­տի­կա­յում առ­կա են ե­րե­խա­նե­րի և կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յամբ զբաղ­վող հան­րա­յին կա­ռա­վար­ման մար­մին­նե­րից, զբաղ­վա­ծութ­յան և սո­ցիա­լա­կան ա­պա­հո­վութ­յան ո­լոր­տի ծրագ­րեր ի­րա­կա­նաց­նող գե­րա­տես­չութ­յուն­նե­րից և հա­մա­պա­տաս­խան ծա­ռա­յութ­յուն­ներ մա­տու­ցող ՀԿ-ե­րից տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման դեպ­քեր: Բա­ցի այդ, ինչ­պես նշվեց, մի­ջազ­գա­յին պրակ­տի­կա­յում սո­ցիա­լա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րից ա­ռա­վել արդ­յու­նա­վետ և կա­նո­նա­կարգ­ված կեր­պով տե­ղե­կատ­վութ­յուն են հա­վա­քագ­րում կա­նանց ա­պաս­տա­րան­ներն ու թեժ գծե­րը, ո­րոնք այս պա­րա­գա­յում ևս­ ամ­բող­ջութ­յամբ կամ մա­սամբ ներգ­րավ­ված չեն: Հետ­ևա­բար, մի­ջազ­գա­յին փոր­ձը և Հա­յաս­տա­նում սո­ցիա­լա­կան պաշտ­պա­նութ­յան հա­մա­կար­գի ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը հաշ­վի առ­նե­լով՝ անհ­րա­ժեշտ է հաս­կա­նալ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան խնդրին առնչ­վող սո­ցիա­լա­կան ո­լոր­տի դե­րա­կա­տար­նե­րի ա­ռա­վել արդ­յու­նա­վետ ու ներ­կա­յա­ցուց­չա­կան ընդգրկ­ման խնդի­րը:

Հարկ է նշել նաև այն մա­սին, որ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման պրակ­տի­կա­ներն ու լա­վա­գույն փոր­ձը ու­սում­նա­սի­րող հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րը գրե­թե չեն անդ­րա­դառ­նում կրթութ­յան ո­լոր­տի ինս­տի­տուտ­նե­րի կող­մից տե­ղե­կատ­վութ­յան տրա­մադր­ման դեպ­քե­րին: Ա­վե­լին, թեև Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիան որ­ևէ կերպ չի սահ­մա­նա­փա­կում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի մա­սին տե­ղե­կատ­վութ­յուն տրա­մադ­րե­լու հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու դե­րա­կա­տար­նե­րի շրջա­նա­կը, առ­կա ա­ռա­ջար­կութ­յուն­նե­րը հիմ­նա­կա­նում վե­րա­բե­րում են օ­րեն­քի կի­րար­կումն ա­պա­հո­վող մար­մին­նե­րի, բուժ­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի, սո­ցիա­լա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի և քա­ղա­քա­ցիա­կան հա­սա­րա­կութ­յան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի կող­մից տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման պրակ­տի­կա­նե­րի բա­րե­լավ­մա­նը:

Եվ քա­նի որ Հա­յաս­տա­նում են­թադր­վում է տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագ­րում ՀՀ Կր­թութ­յան, գի­տութ­յան, մշա­կույ­թի և ս­պոր­տի նա­խա­րա­րութ­յան կող­մից, ա­ռա­ջին հեր­թին անհ­րա­ժեշտ է հաս­կա­նալ. ա) կրթութ­յան ո­լոր­տում ո՞վ­քեր և­ ի՞նչ գոր­ծիք­նե­րով են հայտ­նա­բե­րե­լու ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րը և կա­տա­րե­լու հա­մա­պա­տաս­խան հաշ­վա­ռու­մը, բ) ինչ­պի­սի՞ գի­տե­լի­քի, կա­րո­ղութ­յուն­նե­րի և ռե­սուրս­նե­րի կա­րիք ու­նեն վեր­ջին­ներս:

Գոր­ծու­նեութ­յան տար­բեր շրջա­նակ­ներ և­ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան տար­բեր ըն­կա­լում­ներ

Մի­ջազ­գա­յին փոր­ձը ցույց է տա­լիս, ո­րը ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը հաս­ցեագ­րող կա­ռույց­նե­րը միմ­յան­ցից էա­կա­նո­րեն տար­բեր­վող գոր­ծու­նեութ­յուն են ի­րա­կա­նաց­նում և դ­րա­նից կախ­ված՝ փոխ­վում են նաև ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին ըն­կա­լում­ներն ու եր­ևույ­թի սահ­մա­նու­մը: Մի դեպ­քում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը սահ­ման­վում է ըստ քրեա­կան օ­րենսդ­րութ­յան պա­հանջ­նե­րի (ար­դա­րա­դա­տութ­յուն ի­րա­կա­նաց­նող մար­մին­ներ), մեկ այլ դեպ­քում ա­ռող­ջութ­յա­նը հասց­ված վնա­սի տե­սանկ­յու­նից (բժշկա­կան հաս­տա­տութ­յուն­ներ), իսկ եր­րորդ դեպ­քում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը դի­տարկ­վում է ա­ռա­վել լայն, սա­կայն կրկին կա­րող է տար­բեր սահ­մա­նում­ներ ստա­նալ՝ կախ­ված ծա­ռա­յութ­յան նպա­տա­կից և թի­րախ խմբից (սո­ցիա­լա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­ներ):

Այս ա­ռու­մով, թեև ՀՀ օ­րենսդ­րութ­յամբ սահ­ման­վում են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յունն ու դրա տե­սակ­նե­րը, կար­ևոր է մի­ջո­ցա­ռում­ներ ձեռ­նար­կել սահ­մա­նում­նե­րի միաս­նա­կան կի­րա­ռու­մը, պա­տաս­խա­նա­տու մար­մին­նե­րի կող­մից ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան բո­լոր, մաս­նա­վո­րա­պես «ոչ այն­քան ակն­հայտ» ձևե­րի՝ հո­գե­բա­նա­կան, տնտե­սա­կան բռնութ­յան և­ ան­տես­ման դեպ­քե­րի հայտ­նա­բե­րումն ու հա­մա­պա­տաս­խան կեր­պով զե­կու­ցումն ա­պա­հո­վե­լու ուղ­ղութ­յամբ:

Սահ­մա­նում­նե­րի միաս­նա­կան կի­րառ­ման տե­սանկ­յու­նից օգ­տա­կար կա­րող է լի­նել նաև ձևաթղ­թե­րի լրաց­ման հա­մար կոնկ­րետ հրա­հանգ­նե­րի մշա­կումն ու պա­տաս­խա­նա­տու մար­մին­նե­րին տրա­մադ­րու­մը: Այս ա­ռու­մով, ԵԽ ան­դամ երկր­նե­րի վար­չա­կան տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման պրակ­տի­կա­ներն ու­սում­նա­սի­րող հե­տա­զո­տութ­յու­նը նշում է, որ պրակ­տի­կա­յում զո­հի ու բռնա­րա­րի հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի բնու­թագր­ման տար­բեր դա­սա­կար­գում­ներ են կի­րառ­վում. մի դեպ­քում ա­ռանձ­նաց­վում են նախ­կին և ներ­կա ին­տիմ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը, մեկ այլ դեպ­քում դի­տարկ­վում է միայն հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի ներ­կա կար­գա­վի­ճա­կը, մի դեպ­քում որ­պես միաս­նա­կան կա­տե­գո­րիա դի­տարկ­վում է «ծնո­ղը», մեկ այլ դեպ­քում ա­ռան­ձին նշվում են «հայր», «մայր», «խորթ հայր/մայր», «խնա­մա­կալ հայր/մայր», «խնա­մա­տար հայր/մայր» կա­տե­գո­րիա­նե­րը: Քա­նի որ դա­սա­կար­գում­նե­րի նման տար­բե­րութ­յուն­նե­րը հնա­րա­վոր չեն դարձ­նում հա­մե­մա­տե­լի տվյալ­նե­րի ստա­ցու­մը, կոնկ­րետ հրա­հանգ­նե­րի մշա­կումն ու հա­մա­պա­տաս­խան վե­րա­պատ­րաս­տում­նե­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը մե­ծա­պես կա­րող են նպաս­տել օ­րենսդ­րութ­յամբ սահ­ման­ված հաս­կա­ցութ­յուն­նե­րը ար­տա­ցո­լող, հա­մա­ձայ­նեց­ված և հա­մե­մա­տե­լի տվյալ­նե­րի հա­վա­քագր­ման գոր­ծըն­թա­ցին:

Ինս­տի­տու­ցիո­նալ կա­րո­ղութ­յուն­ներ

Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի հայտ­նա­բեր­ման, հաս­ցեագր­ման և հա­ղորդ­ման արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը անհ­րա­ժեշտ է դի­տար­կել նաև պա­տաս­խա­նա­տու մար­մին­նե­րի՝ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քը հայտ­նա­բե­րե­լու ու­նա­կութ­յուն և­ ո­րոշ դեպ­քե­րում այդ մա­սին զե­կու­ցում տա­լու պատ­րաս­տա­կա­մութ­յան կոն­տեքս­տում:

ՄԶՄԿ-ի կող­մից 2017թ. ի­րա­կա­նաց­ված հե­տա­զո­տութ­յու­նը անդ­րա­դառ­նում է սո­ցիա­լա­կան ա­ջակ­ցութ­յան, ար­դա­րա­դա­տութ­յան, կրթութ­յան, և­ ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան ո­լոր­տի կա­ռույց­նե­րի ինս­տի­տու­ցիո­նալ կա­րո­ղութ­յուն­նե­րի խնդիր­նե­րին՝ ընդգ­ծե­լով, մաս­նա­վո­րա­պես, տար­բեր ո­լորտ­նե­րի աշ­խա­տա­կից­նե­րի մաս­նա­գի­տա­կան ոչ բա­վա­րար կա­րո­ղութ­յուն­նե­րը, մարդ­կա­յին, տեխ­նի­կա­կան և ն­յու­թա­կան ռե­սուրս­նե­րի ոչ բա­վա­րար մա­կար­դա­կը, ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի մա­տուց­ման ստան­դար­տա­տի­զաց­ված չա­փո­րո­շիչ­նե­րի, ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան զո­հի նույ­նա­կա­նաց­ման և­ ուղ­ղորդ­ման գոր­ծուն մե­խա­նիզմ­նե­րի բա­ցա­կա­յութ­յու­նը:

Թերևս, այս հան­գա­մանքն է հան­դի­սա­նա­լու ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին հա­մա­պար­փակ և­ ո­րակ­յալ վար­չա­կան ռե­գիստր ձևա­վո­րե­լու հիմ­նա­կան խո­չըն­դո­տը: Ուս­տի պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի դե­լե­գա­ցու­մը պետք է ան­պայ­ման զու­գորդ­վի անհ­րա­ժեշտ գոր­ծիք­նե­րի, ռե­սուրս­նե­րի և գի­տե­լի­քի փո­խանց­մամբ, այլ պա­րա­գա­յում ա­նարդ­յունք կլի­նեն տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման հա­մա­կար­գի կա­յաց­ման ուղ­ղութ­յամբ ներդր­վող բազ­մա­քա­նակ ջան­քե­րը:

Հետ­ևա­բար, կար­ևո­րա­գույ­նը...

Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վար­չա­կան ռե­գիստր ձևա­վո­րե­լու հե­ռան­կար­նե­րի և տար­բե­րակ­նե­րի մա­սին խո­սե­լիս տե­ղե­կատ­վութ­յան հա­վա­քագր­ման գոր­ծըն­թա­ցի վերջ­նա­կան նպա­տա­կը չմո­ռա­նալն ու հա­մա­կար­գը կա­ռու­ցելն է՝ այդ նպա­տա­կին ա­ռա­վե­լա­գույն արդ­յու­նա­վե­տութ­յամբ հաս­նե­լու տրա­մա­բա­նութ­յամբ:

Տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը ինք­նան­պա­տակ արդ­յունք չէ. այն կար­ևոր ու անհ­րա­ժեշտ գոր­ծիք է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րի, մա­տուց­վող ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի ո­րա­կը բարձ­րաց­նե­լու ճա­նա­պար­հին:

---

Կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության կանխարգելման ու դրա դեմ պայքարի մասին» կոնվենցիա,

Եվրոպայի խորհրդի «Կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության կանխարգելման ու դրա դեմ պայքարի մասին» կոնվենցիայի բացատրական զեկույց, ԵԽ պայմանագիր No. 210, Ստամբուլ, 11.05.2011;

Եվրոպայի խորհրդի «Կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության կանխարգելման ու դրա դեմ պայքարի մասին» կոնվենցիա,

«Ընտանիքում բռնության դեպքերի կենտրոնացված հաշվառման կարգը սահմանելու մասին» ՀՀ կառավարության որոշում, N 1381-Ն, 10.10.2019

Եվրոպական պառլամենտի քաղաքացիական իրավունքների և սահմանադրական հարցերի քաղաքականության բաժին, «Կանանց հանդեպ բռնությունը և ԵՄ միացումը Ստամբուլյան կոնվենցիային», 2017թ.

Հանցագործությունների կանխարգելման և վերահսկման եվրոպական ինստիտուտ, «Ընտանեկան բռնության մասին վարչական տվյալների հավաքագրում ԵԽ անդամ երկրներում», Ստրասբուրգ, 2008թ.;

ԵԽԽՎ, Հավասարության և խտրականության դեմ պայքարի հարցերով հանձնաժողով, «Կանանց հանդեպ բռնության մասին տվյալների համակարգային հավաքագրում», 2014,

Եվրոպայի խորհուրդ, «Ապահովելով կանանց հանդեպ բռնության և ընտանեկան բռնության մասին տվյալների հավաքագրումն ու հետազոտությունների իրականացումը: Ստամբուլյան կոնվենցիայի 11-րդ հոդված», հոդվածների ծողովածու, 2016թ

Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն, Հայաստանում ընտանեկան բռնությանը բազմաոլորտային արձագանքի տրամադրման առկա պրակտիկայի և նախաձեռնությունների արդյունավետության բարձրացմանն ուղղված որակական հետազոտություն, 2017.