2005-2006

2005թ. ՄԶՄԿ-ն ուշադրությունը սևեռել է Հայաստանում մահացության գլխավոր պատճառներից մեկի՝ քաղցկեղի վրա: Էականորեն աճել է ոչ վարակիչ հիվանդությունների բացասական ազդեցությունը հանրային առողջության վրա՝ հայ հասարակությանն ու պետությանը կանգնեցնելով տնտեսական նոր մարտահրավերների առջև: Քաղցկեղը Հայաստանում մահվան երեք ամենամեծ պատճառներից մեկն է. մահացության 20-%-ը քաղցկեղի հետևանք է: Ավելի մտահոգիչ են հիվանդության բնութագրիչներն ու զարգացումը: Եթե քաղցկեղով հիվանդացության ցուցանիշը անցած տասնամյակի ընթացքում աճել է ընդամենը 19%-ով, ապա քաղցկեղի հետևանքով մահացության ցուցանիշի աճը, նույն ժամանակահատվածում, գերազանցել է 70%: Հայաստանում կանայք ավելի հաճախ մահանում են կրծքի և արգանդի վզիկի քաղցկեղից: Հատկապես անհանգստացնող է հիվանդության զարգացումը պատանիների և երեխաների շրջանում. Հայաստանում քաղցկեղով հիվանդացության ցուցանիշը 14 տարեկանից ցածր տարիքային խմբում 100,000 բնակչի հաշվով կազմում է 115.8 մարդ:

Նման իրավիճակի պատճառը, թերևս, ուշ ախտորոշումն է: Հայաստանում քաղցկեղի կառուցվածքը և ռիսկի գործոնները ցույց են տալիս, որ, նախ` ազգային կարողությունները բավարար չեն քաղցկեղը կանխարգելելու և վերահսկելու առումով, երկրորդ` առկա է տեղեկացվածության պակաս հասարակության շրջանում մահվան ամենամեծ պատճառներից մեկի և դրա ռիսկի գործոնների վերաբերյալ: Վերջին տասնամյակների ընթացքում տեղի ունեցող սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական վերափոխումները, բնական աղետներն ու դեռևս չլուծված տարածաշրջանային հակամարտությունները շեղել են հայաստանյան իշխանությունների ուշադրությունը քաղցկեղի նկատմամբ պայքարի և կենսակերպից բխող ռիսկերը նվազեցնելուն ուղղված պատշաճ ռազմավարության մշակումից: Քաղցկեղը չի ընկալվում որպես հասարակությանն ու պետությանն ուղղված մեծագույն վտանգ, հետևաբար, հիվանդության  կանխարգելումն ու դրա նկատմամբ հսկողությունը չի դասվում ազգային առաջնահերթությունների շարքում: Հայաստանում հանրային առողջության քաղաքականությունն ու առողջության առաջնային պահպանության համակարգը չեն նպաստում քաղցկեղի վաղ ախտորոշման մշակույթի զարգացմանը:

Հասարակության տեղեկացվածությունն ու կենսակերպը, ձևավորված վերաբերմունքը հիվանդության նկատմամբ չեն նպաստում քաղցկեղի ռիսկի գործոնների նվազմանը: Ուստի կարիք կա բարձրացնելու հասարակության գիտակցությունը քաղցկեղի և կենսակերպից բխող ռիսկերի վերաբերյալ, ձևավորելու քաղցկեղի արդյունավետ կանխարգելման և դրա նկատմամբ հսկողության բարենպաստ միջավայր:

Որպես առաջնահերթ խնդիր, ՄԶՄԿ-ն ուշադրությունը կենտրոնացրել է քաղցկեղի կանխարգելման վրա. Քաղցկեղի արդյունավետ կանխարգելման համատեքստում որպես թիրախ ընտրվել է հասարակական գիտակցության աստիճանը: 2005-2006թթ. քաղցկեղի ամերիկյան ընկերակցության օժանդակությամբ ՄԶՄԿ-ն համախմբել է փոփոխությունների հիմնական առաջամարտիկներին՝ առողջապահության մասնագետներին, մասնավորապես՝ ընտանեկան բժիշկներին՝ քաղցկեղի մասին հասարակության տեղեկացվածության բարձրացման և քաղցկեղի վաղ կանխարգելման, պարբերական հետազոտությունների և ախտորոշման, ինչպես նաև ռիսկի գործոնների վերաբերյալ գիտելիքներ տարածելու նպատակով: Ընտանեկան բժիշկներն այն մասնագետներն են, ովքեր աշխատում են անմիջապես բնակչության հետ և լավագույն հնարավորությունն ունեն տեղեկացնելու կանանց և տղամարդկանց քաղցկեղի կանխարգելման և դրա առաջացման ռիսկերի նվազեցման մասին:

2005թ. ՄԶՄԿ մշակել և հրատարակել է քաղցկեղի կանխարգելմանն ուղղված գրքույկներ, տեղեկատվական թերթիկներ, ուշադրությունը կենտրոնացնելով այնպիսի ռիսկային գործոնների և դրանք նվազեցնելու միջոցների վրա, ինչպիսիք են ծխախոտի օգտագործումն ու դրանից հրաժարումը, ալկոհոլի չարաշահումը, անառողջ սննդակարգն ու դրա հետևանքները և այլն: ՄԶՄԿ կողմից մշակվել են նաև ձեռնարկներ ընտանեական բժիշկների համար քաղցկեղի առաջացման, կանխարգելման և ռիսկային գործոնների նվազեցման թեմաներով վերապատրաստում կազմակերպելու և համապատասխան ունակություններ զարգացնելու նպատակով:  2006թ. ՄԶՄԿ կողմից վերապատրաստում են անցել շուրջ 190 ընտանեկան բժիշկներ՝ 2006թ. ՀՀ-ում գրանցված ընտանեական բժիշկների շուրջ 40%-ը:

Հայաստանում ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի օժանդակությամբ ՄԶՄԿ-ն սևեռվել է կանանց և տղամարդկանց վերարտադրողական առողջության վրա ուղղակի ազդեցություն ունեցող քաղցկեղի մեկ այլ դրսևորման վրա: ՄԶՄԿ կողմից մշակվել և հրապարակվել են տեղեկատվական թերթիկներ, որտեղ ներկայացվել են շագանակագեղձի, կրծքի և արգանդի վզիկի քաղցկեղի տեսակները, դրանց առաջացման ռիսկային գործոնները, տեղեկություններ են տրվել դրանց կանխարգելման, այդ թվում՝ պարբերաբար հետազոտություններ իրականացնելու անհրաժշտության և օգուտների մասին: Թերթիկները,  հանրային առողջության մասնագետների ինչպես նաև ՄԶՄԿ վերապատրաստման դասընթացներում ներգրավված ընտանեկան բժիշկների ցանցերի միջոցով տարածվել են ՀՀ բնակչության շրջանում: ՄԶՄԿ նախաձեռնության կարևորագույն ձեռքբերումներից մեկը, թերևս, սույն ռազմավարական համագործակցության կայացումն ու իրագործումն է: